Kiedy 15 lipca 1960 roku, w 550. rocznicę bitwy pod Grunwaldem, do polskich kin wszedł monumentalny film Aleksandra Forda „Krzyżacy”, tłumy szły na niego do kina. Nie tylko po to, żeby zobaczyć wielkie widowisko z uświetniającą ją zwycięską bitwą w finale. Nie tylko po to, by zobaczyć film kolorowy – ówczesną rzadkość. Także po to, by zobaczyć na własne oczy jak wyglądają Zbyszko z Bogdańca, Danusia Jurandówna, Jagienka, Jurand ze Spychowa i inni bohaterowie książki Henryka Sienkiewicza, którzy weszli do polskiej kultury i tradycji niemal tak mocno, jak postaci historyczne. A i takowe w powieści Sienkiewicza mamy – jest tu król Władysław Jagiełło i jego żona Jadwiga, od której śmierci w 1399 roku rozpoczyna się akcja powieści. Są mistrzowie Zakony Krzyżackiego – Konrad von Jungingen i bardziej skory do wojny Ulrich von Jungingen.
Swoją drogą, czy to nie jest niezwykłe, jak dzięki literaturze mocno wryli się w naszą spuściznę mistrzowie Zakonu – przecież braci von Jungingenów poprzedzał Konrad von Wallenrod, kojarzony zwłaszcza z poematem Adama Mickiewicza, choć tak naprawdę niewiele miał wspólnego z bohaterem tego dzieła.
„Krzyżacy” to powieść, które na całe dziesięciolecia ukształtowała nasze widzenie historii średniowiecznej Polski, zwłaszcza polsko-litewskiego konfliktu z Krzyżakami i samej bitwy pod Grunwaldem, której rozmach i znaczenie w świecie często jest przeceniane. Grunwald stał się symbolem walki z germanizacją i naszym zachodnim (a w tamtych czasach – i północnym) sąsiadem. Gdy Sienkiewicz pisał „Krzyżaków” (od 1897 roku drukował ich „Tygodnik Ilustrowany”, a w 1900 roku wydano powieść w formie książkowej), mieliśmy wszak zabory, w tym pruski. Nadchodziły jeszcze poważniejsze konflikty z Niemcami. Nic dziwnego, że gdy skończyła się II wojna światowa, to właśnie „Krzyżacy” byli pierwszą książką wydaną w Polsce.
„Krzyżacy” mają też wielki wpływ na naszą kulturę. Niektóre sceny czy cytaty są rozpoznawalne bez trudu przez każdego. A gdy komtur Kunon von Lichtenstein słowami „pogański kraj, pogańskie obyczaje” komentuje fakt amnestii skazanego na ścięcie Zbyszka z Bogdańca po zarzuceniu mu na głowę chustki przez Danusię, trudno się oprzeć wrażeniu, iż jest to uwaga do dziś aktualna.
